WIRKOWICE

Gmina Izbica, powiat Krasnostawski,

woj. lubelskie.

Wieś położona na południowo—zachodnim skraju gminy Izbica, nad rzeką Wieprz, w obrębie Wyniosłości Giełczewskiej.

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1392, kiedy król Władysław Jagiełło nadał ją Jakubowi Śmietance herbu Korczak, żonatemu z Katarzyną. W 1428 roku notowano w Wirkowicach cerkiew, której obecność potwierdzają także źródła z XVI i pocz. XVII wieku. Zapewne zanikła

ok. połowy XVII wieku. W 1428 wdowa po Jakubie procesowała się z popem o grunta cerkiewne.
Osiem lat później wieś należała do Janusza i Andrzeja Śmietanków,  zapewne synów Jakuba.

W 1483 roku Zygmunt i Łukasz Dziewiszowie  oraz Konrad sprzedali Rzeszowskiemu połowę wsi

na 650 grzywien, a jego syn w 1553 roku darował dobra Wirkowice  kanclerzowi Janowi Ocieskiemu. Rejestr poborowy z 1564 roku notował w Wirkowicach 10 łanów użytków, 7 zagrodników z ziemią, 1 zagrodnika bez ziemi, 2 czynszowników, 3 komorników, 1 rzemieślnika i cerkiew.

W 1569 roku wdowa po kanclerzu Janie Ocieskim – Zofia z Marszowic wybudowała we wsi most

na rzece Wieprz. W 1582 roku Jan Zamoyski odkupił Wirkowice wraz z całą włością sulmicką

od Jana Ocieskiego, syna kanclerza Ocieskiego za sumę 25 tys. złp. 1604 roku Zamoyski wydzierżawił wieś wraz z tutejszym folwarkiem Jerzemu Ciecieszewskiemu, staroście grabowieckiemu.

W 1639 roku dzierżawcą wsi był Stanisław Wieteski z Modliborzyc, stolnik bełski. Wówczas we wsi był  młyn  na rzece Wieprz o dwóch kołach i folusz. Młynarz w 1636 roku uzyskał zapis 50 zł na tym młynie, wolne łowienie ryb w zamian za daninę ryb do dworu na każdą Wigilię, post, a także na każdą środę, piątek i sobotę. Prócz tego na rok 60 węgorzy suchych i 60 zł.

Karczma w tej wsi miała 1 łan roli i łąk dwie, dwóch poddanych, browar i winiarnię z wolnym warzeniem piwa i kurzeniem gorzałki.

W 1653 roku był we wsi dwór, budynki dworskie: obora, gumno, browar i winnica oraz młyn o 2 kołach, cerkiew, sad i pasieka. Włościanie osiadli na półłankach i ćwierciach. We wsi był także rybak, kowal, tkacz i kołodziej.

W 1678 roku istniał we wsi murowany dwór ze skarbcem i piwnicą sklepioną.

W latach 1700-1706 Szwedzi, Sasi i Moskale przechodząc przez Wirkowice poczynili znaczne szkody i zniszczenia.

W 1768 roku folwark w Wirkowicach spalił się, ale pobudowano nowe budynki. W dziewięć lat później wybudowano nowy młyn, na miejscu zniszczonej karczmy, browar z arendą, a na miejscu dawnej arendy postawiono chałupę.

Dalsze inwestycje poczyniono w 1775 roku, kiedy wzniesiono browar, karczmę i winnicę, w 1787 roku śluzę i młyn, a w 1798 roku owczarnię.

W 1782 roku wieś należała do ordynackiego klucza starozamojskiego. W 2 poł. XVIII wieku folwark w ramach Ordynacji Zamojskiej liczył ok. 297,5 ha użytków, w tym 248 ha gruntów ornych, 47 ha łąk i 2,5 ha ogrodów.

Pod koniec XVIII wieku były we wsi 93 gospodarstwa.

W 1827 roku wieś liczyła 100 domów i 674 mieszkańców. Pod koniec XIX wieku Wirkowice wraz

z folwarkiem wchodziły w skład ordynacji klucza Nielisz i należały do gminy Nielisz oraz parafii Stary Zamość. W 1891 roku dzierżawcą folwarku był Feliks Grabowski.

Według spisu z 1921 roku wieś liczyła 183 domy i 180 mieszkańców, w tym 5 Ukraińców i 3 Żydów,  folwark- 4 domy i 91 mieszkańców – Polaków, natomiast leśnictwo Wirkowice liczyło 4 domy i 38 mieszkańców – Polaków.

W 1929 roku Bogdan Kurtz dzierżawił od Ordynacji 540 ha ziemi. We wsi były wówczas zakłady mleczarskie należące do Spółdzielni Mleczarskiej.

W 1934 roku folwark Wirkowice oddzielono od dóbr Ordynacji Zamojskiej i sprzedano Wojciechowi Wołowskiemu herbu Bawół, dyplomacie i konsulowi w Kłajpedzie. Z jego inicjatywy dawny ogród owocowy przekształcono na park, a dawną siedzibę rządcy przebudowano na rezydencję. Posiadała ona reprezentacyjne ganki od frontu i ogrodu, facjatę w ryzalicie środkowym dworu oraz herb rodowy umieszczony w tympanonie nad gankiem frontowym.

Po wojnie dwór był stopniowo dewastowany, a następnie rozebrany łącznie z XVIII –wiecznymi piwnicami.

W początkach grudnia 1943 roku wieś została wysiedlona przez Niemców. W maju 1944 roku oddziały AK „Podkowy” i BCH  „Głaza” urządziły w Wirkowicach udaną zasadzkę na silny oddział żandarmerii niemieckiej. 6 sierpnia 1943 roku podczas pacyfikacji wsi przeprowadzonej po walce

z partyzantami polskimi policja niemiecka zastrzeliła 24 mieszkańców wsi, w tym 17 Polaków i 7 Żydów. Właściciel Wirkowic Wojciech Wołowski działał w partyzantce AK i w czasie jednej z akcji został bestialsko zamordowany przez oddział niemiecki SS, a zwłoki zakopano na terenie parku dworskiego.

Od roku 1937 istniała we wsi drewniana kaplica przerobiona z dużej stodoły. W tym roku erygowano w Wirkowicach parafię rzymskokatolicką. W 1972 roku w miejsce pierwotnej kaplicy powstał drewniany kościół na podmurówce, o konstrukcji słupowo-ramowej, bez projektu architektonicznego. Kościół jednoprzestrzenny, bez wydzielonego prezbiterium, posiada kształt długiego prostokąta o dl. 24,80 m i szer. 9,40 m, z  wysuniętą węższą zakrystią od południa.

Na sklepieniu świątyni widnieje 10 obrazów namalowanych na drewnie (po 5 na dwóch stronach)  autorstwa budowniczego świątyni księdza proboszcza Zdzisława Łukowca.

Wraz z erekcją parafii w 1937 roku założono cmentarz grzebalny w kształcie wydłużonego prostokąta.

Opracowano na podstawie: „LEKSYKON HISTORYCZNY miejscowości dawnego województwa zamojskiego” ,AUTOR Józef  Niedźwiedź,  Oficyna Wydawnicza  KRESY Sp. z o.o., Zamość 2003